Komment um greiðsluaðlögun

Eftirfarandi er komment á bloggi Marinós G. Njálssonar um þennan dóm og þessi lög - ég set það hér líka, þar sem markmiðið með þessu bloggi er nú einusinni að halda utanum það sem maður er að pæla.

Þetta er vandasamt mál að henda reiður á. Ég er sammála þér um bankinn ætti að tapa peningum á því að lána manninum. Það er ótækt að áhættan af því að sjást ekki fyrir sé öll lögð á neytandann, en að nánast engu leyti á atvinnumanninn sem hann semur við. Eins ætti bankinn að hafa ráðgjafarskyldu, þeas skyldu til þess að segja viðskiptavininum að hann hafi ekki efni á því að kaupa hús ef greiðslubyrðin er hærri en heildartekjurnar. Sá sem gerði þetta greiðslumat hefur augljóslega ekki verið vakandi í vinnunni þann dag.

Grunnurinn að vanda þessa tiltekna manns virðist þó samkvæmt lýsingu hæstaréttar fyrst og fremst vera sá að örorkubæturnar duga engan veginn til þess að framfleyta honum og þremur börnum, sama hvort hann býr í leiguhúsnæði eða eigin íbúð. Árið sem hann keypti íbúðina var greiðslubyrðin af íbúðinni hærri en tekjur hans. Egill Helgason birti nýlega frásögn tekjulágrar konu sem gat ekki fengið lánað til þess að kaupa sér íbúð þó greiðslubyrðin myndi verða lægri en húsaleigan. Það er hin hliðin á þessarri stöðu - ekki að það afsaki bankann í þessu tiltekna máli.

Á móti ráðgjafarskyldu bankans kemur, eins og þú segir, að lántakandinn ber sjálfur ábyrgð á því að ráðast ekki í fjárfestingar sem hann hefur ekki efni á.

Það sem ég er að reyna að nálgast er, að það eru tvær hliðar á þessu máli. Í fyrsta lagi þá hefur löggjöf, sérstaklega neytendalöggjöf, varðandi fjármálamarkað og varðandi greiðsluerfiðleika og greiðsluþrot verið í ólestri á Íslandi svo lengi sem elstu menn muna. Það er ótækt að ein mistök geti hneppt fólk í ævilanga fátækt, hundelt af 'kröfuvakt' og öðru slíku. Greiðslujöfnunarlögin eru tilraun til þess að bæta þessa stöðu. Að því leyti til getur viðmiðið ekki átt að vera hvort viðkomandi hafi hagað sér á "ámælisverðan hátt", heldur hvort hann muni fyrirsjáanlega geta borgað skuldina.

Í öðru lagi verður löggjöf um greiðsluaðlögun að vera þannig að menn hafi ekki hvata til þess að kaupa sér dýra hluti og taka mikla áhættu í von um að skuldirnar gufi síðar upp, eða að taka ný lán eftir að þeim er ljóst að það stefni í greiðsluaðlögun. Ég er ekki að segja að þetta hafi verið tilfellið hjá þessum manni, heldur að almennt séð verði að skipta áhættunni þannig að bankinn hafi hvata til þess að gera vandað greiðslumat og veita sæmilega ráðgjöf, og að lántakandinn hafi ekki hvata til þess að reisa sér hurðarás um öxl. Það er væntanlega þetta sem menn hafa átt við þegar þeir settu skilyrðið um "ámælisverðan hátt" inn í lögin, enda stendur það við hliðina á skilyrði um að menn megi ekki taka lán með "ráðnum hug" um að leita greiðsluaðlögunar.

Lögin um greiðsluaðlögun (24/2009) stefna augljóslega að því að ná þessum markmiðum, en án þess að þekkja þetta tiltekna dæmi í meiri smáatriðum er erfitt að átta sig á því hvort undantekningarákvæðin sem beitt er í þessu tilfelli séu of breitt orðuð. Það virkar óneitanlega sem svo að það hefði verið sanngjarnt að fella niður hluta af skuldum þessa manns. En spurningin hlýtur að vera hvernig væri hægt að laga lögin, þannig að jafnvægið yrði betra?